Antropolojik “bilimselciliğin” sorunlarının keşfedildiği bir yolculuk: “Dinin tanımı” tartışması
No Thumbnail Available
Date
2023
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Ankara Üniversitesi
Abstract
Bu makalede klasik bilim anlayışının antropoloji açısından sorunlu
ve uygulanamaz bulunmasına kaynaklık eden önemli tartışmalardan
birisi, “dinin tanımı” tartışması, yer alıyor. Makalede önce, “doğaüstü”,
“insanüstü”, “ruhani varlık” ve “Tanrı” gibi dinle hemen ilişkilendirilebilecek
terimlerin, tartışmanın başladığı zamanki bilimsel ölçütlere göre birçok
sebeple oldukça kullanışsız olduğunun keşfedilmesine yer veriliyor. Bu ilk
kısımda, dine her yerde ve her daim geçerli, zamanlar ve mekânlar üstü
dinsel karakteristikler varmış gibi yaklaşmanın, toplumlararası ve toplumiçi
farklılıklar karşısında kırıldığı ve kabul edilemez olduğu ortaya konuluyor.
Bu tavrın arkasında bilim örtüsü ile gizlenmiş bir etnomerkezcilik
bulunduğu gösteriliyor. Tanımlama sorunu yalnızca evrensellik iddiasının
sürdürülemez olmasında değil toplumsal konuların, bunlar birbirlerinden
ayrıymış, birbirlerine temas etmeyen-ettirilmemesi gereken ayrı bir
“öz”leri varmış gibi ele alınmasından da kaynaklanmaktadır. Hâlbuki tam
tersine bunlar birbirlerinin içine nereseyse ayrılmaz biçimde geçmişlerdir
ve dinsel fenomeni diğer toplumsal fenomenlerden ayırmak pek mümkün
değildir. Din bu yolla tanımlanmaya çalışıldığında ise yani insani evren,
dinsel alanın içi ve dışı şeklinde iki gruba bölündüğünde, dinsel inanış
ve pratiklerin anlamı ve karmaşıklığı büyük oranda kaybolacaktır. Makale
boyunca, dinin tanımlanması özelinde, monotetik tanımlama biçiminin
toplumsal fenomenleri, “gerçek” bir doğaları, “öz”leri varmış gibi ele
aldığı ve bu farazi “öz”leri ayıklamaya uğraştığı için sorunlu olduğunu
göstermeye ve bu sebeple antropolojik din çalışması veya herhangi bir
toplumsal konudaki antropolojik çalışma için pek de uygun olmadığını
ortaya koymaya çalıştım. Bunun yerine makalenin sonunda, insanların
toplumsal yaşamda varolmasının ve onu anlamlandırmasının çoklu
düzeylerine odaklanmanın, monotetik din tanımı çabasının ya toptan bir
kenara bırakılmasına sebep olabileceğini ya da bir biçimde tanımlamadaki
tıkanıklığın aşılmasını sağlayabileceğini iddia ettim. Burada ele alınan dinin
tanımı tartışmasına ilişkin tüm noktalar, antropolojinin insani çeşitliliğe
ulaşma yolunda, bilim ve bir zamanların bilimsel idealleri tarafından
önüne koyulan engelleri keşfedişinin köşe taşları olarak okunabilir.
Description
Keywords
Bilim eleştirisi, antropoloji ve bilimsellik, dinin tanımı, monotetik tanım, doğaüstü, Tanrı, nedensellik ve katılım